Skip to main content

Öyküler Neden Bu Kadar Önemli?

26 Aralık, 2023

Sizce bir insanı ikna etmenin yolu nedir? 

Ben eskiden insanları ikna etmek için mantık kullanmak gerektiğine inanırdım. Doğru olduğuna inandığım bir fikri değer verdiğim insanlara anlatmak için hep onların mantıklarına hitap ederdim. Ama uzun yıllar sonra bu yöntemin hiç işe yaramadığını öğrendim. Bugün artık bir insanı mantıkla ikna etmenin neredeyse imkansız olduğunu artık biliyorum.

Ben insanları ikna etmek için öykü anlatmak gerektiğini kırk yaşlarımda öğrendim. Bu yöntemi öğrendiğim zaman uzun bir süre şaşkınlığımı üzerimden atamadım.

İster patronunuzu ister sevgilinizi, ister anne-babanızı ister çocuğunuzu; ister tek bir kişiyi ister bir ulusu ikna etmek isteyin, yapmanız gereken şey öykü anlatmaktır.

Obama’nın “Babamdan Hayaller” kitabında anlattığı kendi hayat öyküsü, bir ulusu ikna etme konusunda iyi bir örnektir:

“Ben Kenya’dan gelen siyah bir adamla Kansas’tan gelen beyaz bir kadının oğluyum. Ben 2. Dünya Savaşı’nda General Patton’ın ordusuna hizmet etmiş  bir dede ile bomba yapımında çalışmış bir anneanne tarafından büyütüldüm. Amerika’nın en iyi okullarında okudum ve dünyanın en yoksul halkı arasında yaşadım. Damarlarında kölelerin kanını taşıyan bir siyah Amerikalı kadınla evliyim. Bu kan bizim kızlarımıza bırakacağımız en değerli mirasımızdır.”

Obama anlattığı bu öykünün gücüyle sadece Amerika’da değil dünyada da milyarlarca insanı etkiledi ve Amerika başkanlık seçimlerini kazandı.

Peki öykülerin insanı etkileme gücü nereden gelir? Neden öyküler insanı bu kadar çok etkiler?

İnsanın bilinci, sorgulayıcı ve eleştiren bir yapıya sahiptir. İnsan başkalarının mantığını kabullenip kendi fikrini değiştirmek istemez. Aksine ikna olmamak için bütün gücüyle direnir. Çelişkili gibi görünse de bir insanın görüşünü mantıkla değiştirmeye çalışmak, o görüşün söz konusu insanda daha da sağlamlaşmasına yol açar. Bir insanı mantıkla ikna etmeye çalışmak tam aksi bir sonuç doğurur. O insan kendi fikrine daha sıkı sarılır.

Öykü dinleyen insan birden bire başka bir psikolojiye bürünür; sorgulayan mantığını devreden çıkarır ve anlatılanı kabul etmeye hazır bir duruma geçer. Algılarını açar ve bağ kurmaya etkilenmeye hazır hale gelir. İyi anlatılan bir öykü sadece dinleyeni etkisi altına alıp harekete geçirmekle kalmaz aynı zamanda kulaktan kulağa bir iletişim başlatır. İnsanlar dinledikleri ve etkilendikleri öyküleri başkalarına anlatmak isterler.

Öyküler dinleyenlerin mantık süzgecine takılmadan doğrudan onların bilinçaltına ulaşır. Hiçbir insan dinlediği bir öyküye mantığıyla direnemez. Öykülerin sihirli bir etki yaratması bu nedenledir.

oykulerin-onemi

Eski çağdan günümüze kadar, dünyada anlatılan bütün öyküler belli başlı birkaç türden oluşur. En karanlık çağlardan bugüne kadar bütün toplumlar hep aynı öyküleri anlatır.

En kibar ortamlarda da şehrin kenar mahallelerinde de insanlar aslında özü aynı olan bu öykülerle heyecanlanır, umutlanır, öfkelenirler.  Bu öykülerden anlam çıkarır, ilham alırlar.  Bu öyküler insanları birbirine  bağlar.

Dünyanın her yerinde öykülerin ortak özellikleri vardır. Anadolu’nun bir  köyünde ya da New York’ta bir gökdelende anlatılan öyküler, şaşırtıcı derecede birbirine benzer.

Biz, iyiyi ve kötüyü annemizin babamızın anlattığı masallardan öğrenmedik mi?

Bu masallar bize dostaları ve hainleri, doğruları ve yanlışları öğretti. Fakirliği ve zenginliği öykülerde tanıdık. Öyküler bize insanın zor duruma düşebileceğini, parasız ya da güçsüz kalabileceğini öğretti. Ama en önemlisi öyküler bize içimizdeki kahramanı çıkartacak gücün kendi elimizde olduğunu öğretti. Biz insanın kimsesiz ve parasız kalabileceğini ama asla umutsuz kalmayacağını masallardan öğrendik. Zorluklarla karşılaştığımız her durumda içimizdeki umudu masallar sayesinde koruduk. En zorda kaldığımız anlarda bile masal dünyasındaki kahramanlar bize ilham verdiler, onlardan güç aldık.

Peki hangi durumda hangi öyküleri anlatmak gerekir?

Aslında her durumda anlatılacak değişik öyküler vardır. Bilgelik hikâyeleri, gerçek hayatta karşılaştığımız anekdotlar, tanınmış insanların hayat hikâyeleri, Sufi hikâyeleri, mitolojik öyküler… Belki Nasreddin Hoca belki Ezop hikâyeleri… İster Orta Çağ’da kaleme alınmış Şehrazad’ın hükümdar kocası Şehriyar’a anlattığı hikâyelerden oluşan Binbir Gece Masallarından bir masal, ister  Homeros’un İliada ve Odysseia destanından bir öykü… Ya da kendi hayal gücünüzün ürünü olan, hayata bakışınızı ve temel değerlerimizi yansıtan öyküler.

O kadar güzel öyküler vardır ki, her biri ayrı bir duruma uygundur.

Yaradılış hikâyeleri hemen her din ve kültürde bize nereden geldiğimizi anlatır.

Dönüşüm hikâyeleri, sadece prense dönüşen kurbağaların hikâyeleri değildir, onlar bize insanın değişebileceğini, olgunlaşabileceğini anlatır. Dış görünüşe kapılıp yanılmamayı, kurbağaların içinde bir prensin gizli olabileceğini öykülerden öğreniriz.

Mitolojik öyküler hırs, kıskançlık, kurnazlık, gurur üzerinedir. Bütün mitolojilerde, insanı insan yapan bütün duygular, tanrılar üzerinden anlatılır.

Halk hikâyeleri, bir toplumun değerlerini, inançlarını, korkularını ve umutlarını anlatır. Bu hikayeler bize ilham verir; bir yandan toplumu ve insanları eleştirirken diğer yandan dinleyene daha iyi bir dünyanın yollarını gösterir.

Öyküler ve masallar gerçek insanların dilidir ve her durumda en güçlü dersleri içerir. Gerek öyküler gerekse masallar -eğer iyi anlatılırsa- olağanüstü bir etki gücüne sahiptir.

Bu sebeple insanlara ilham vermek ve onları harekete geçirmek için öykü anlatmaya ihtiyacımız var.

Hollywood’un en meşhur öykü anlatıcılarından, senaristlerin hocası Robert McKee “Zihnimizin dili öykü dilidir. Eğer bir kişi kendi düşüncelerini öykülerle sunmak isterse dinleyici buna direnmez aksine anlatanı kucaklar.” der.

Öyküler, kendilerine has sihirli diliyle zihnimizin savunma mekanizmalarını yumuşakça aşıp kalbimize ulaşır. İşte bu yüzden biz en çok öykülerden etkileniriz.

Ben kırk yaşlarımda fark ettiğim bu yalın ama olağanüstü etkili yöntemi her geçen gün hayatıma daha fazla katmaya çalışıyorum. Artık ne zaman ciddi bir konuda insanlara kendi görüşümü anlatmam gerekse aklım duruma uygun bir öykü arayışına giriyor. Eğer uygun bir öykü bulursam hemen anlatıyorum.

Siz de bu yalın ama çok etkili yöntemi profesyonel ve kişisel hayatınızda daha çok kullanın.

Bu sihirli yöntemden daha çok yararlanın.

Not: İlk kez 6 Temmuz 2010 tarihinde yayınladığım bu yazıyı düzenleyerek yeniden yayınladım.

Konuyla İlgili Makale ve Linkler

  1. Peter Guber, The Four Truths of The Storyteller, Harvard Business Review, Aralık 2007
  2. Storytelling That Moves People, “A Conversation with Screenwriting Coach Robert McKee by Bronwyn Fryer” , HBR, June 2003
Konuyla İlgili Kitap Önerileri

Yorumlar

Comments (0)

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

İlgili Yazılar